پنجشنبه پنجم مرداد ۱۴۰۲ | 18:58 | سید محمود نجاتی حسینی[خراساني] -
[الاهیات اجتماعی تعزیه و رخداد عاشورا]
بازنشرمصاحبه با خبرگزاری ایسنا ( مرداد-محرم1401)/مرداد1402

یادآوری - الاهیات اجتماعی تعزیه و انسان شناسی آیین های مذهبی
(یادداشت مولف 5مرداد 1402)
الاهیات تعزیه theology of passion و الاهیات رنج و مصیبت دینی ؛ تاملی است فرهنگی عقیدتی ، در باره نسبت میان رنج ومصیبت دینی تقدیر شده از سوی خداوند برای بندگان خاصی که در راه او و به عشق او در خدمت دین او و بندگان او متحمل رنج و مصیبت و تروما از ناحیه جهاد دینی میشوند. الاهیات تعزیه و مصیبت و رنج دینی از نوع الاهیات خیر هستند؛ یعنی نسبت میان اوامر الاهی و گسترش امر خیر توسط بندگان خاص خداوند (یعنی قدیسین و اولیای الاهی و پیامبران و مردان خدا و زنان خدا ) بر زمین با هدف تحقق امر الاهی و ملکوت خداوند را مورد تامل قرار میدهد . به نوعی نحوه از رابطه بین این دو الاهیات متصور است .همان طور که میان الاهیات فاجعه و الاهیات شر رابطه موجود است . در الاهیات تعزیه و رنج و مصیبت ؛ نحوه تحقق تقدیر و مشیت الاهی از پیش تعیین شده برای قدیسینی که سوژه جهاد مقدس اند و ابژه رنج و مصیبت اند ( از عیسی مسیح در روایت مسیحی الاهیات تعزیه تا امام حسین بن علی در روایت اسلامی شیعی از الاهیات تعزیه و رنج و مصیبت ) و مکانیزم تاریخی ان وارسی میشود. بر همین روال اما الاهیات اجتماعی تعزیه و رنج و مصیبت بیشتر متوجه مکانیزم اجتماعی فرهنگی شکل گیری این رنج و مصیبت و نیز فرایند آیینی مذهبی بازتولید شعایر رنج و مصیبت در تعزیه برای قدیسین و نحوه عزاداری بر قدیسینی که سوژه وابژه تقدیر الاهی و رنج ومصیبت دینی اند میشود .
تاثیر اجتماعی فرهنگی تعزیه بر زندگی روزمره عرفی (پروفان) و دینی ( ساکر) کنش گران دینی و نیز حس رنج و مصیبت و تالمی که مخاطبان معتقد دارند ونسبت الاهیاتی که انان دراین جا از تقدیرالاهی در خصوص فلسفه دینی الاهی رنج دیدن و مصیبت کشیدن فهم می کنند نیز بخشی دیگر از سویه های تامل در الاهیات اجتماعی تعزیه و رنج و مصیبت است. در الاهیات اجتماعی تعزیه و رنج ومصیبت میتوان سنجشی کیفی از توان همذات پنداری و همدلی و همراهی مخاطبان معتقد با سوژه وابژه رنج و مصیبت را نیز که قدیسین هستند فهم نمود.
دراین زمینه دانش تکنیکهای مهم ومرتبط علوم اجتماعی مدرن کنونی : انسان شناسی آیین های مذهبی و اتنوگرافی دینی و اتنومتدلوژی دینی ومطالعات فرهنگی دین روزمره بسیار به کار می ایند.
عاشورا؛ آیین گسست از وضع موجود به آستانهای برای وضع مطلوب
عاشورا؛ آیین گسست از وضع موجود به آستانهای برای وضع مطلوب
ایسنا/اصفهان آیینهای عاشورایی را میتوان آیینهای گذار معنوی، اخلاقی و وجودی دانست؛ آیین "گسست" از وضع موجود، سپس قرار گرفتن در وضع "آستانه"ای برای خودیابی و خودسازی و نهایتاً وضعیت "پیوست" به وضع مطلوب.
سید محمود نجاتی حسینی(خراسانی)، دینپژوه و مدیر گروه دین انجمن انسانشناسی در گفتوگویی با ایسنا با موضوع تحلیل اجتماعی و فرهنگی عاشورا، تأکید میکند: برای فهم حسین(ع) باید حسینی زیست، حسینی بود، شد و ماند. او معتقد است: از این منظر تاسوعا (نه روز نهم محرم) گشودگی وجودی ظرفیت برای فهم حسین است و عاشورا (نه روز دهم محرم)، آماده شدن برای معاشرت و زیستن با حسین است، در تمام فصول (کل شهر محرم، کل یوم عاشورا، کل ارض کربلا). به این معنا آنگونه که انسانشناسی دین میگوید، آیینهای عاشورایی را میتوان آیینهای گذار معنوی اخلاقی وجودی نیز دانست؛ آیین "گسست" از وضع موجود، سپس قرار گرفتن در وضع "آستانه"ای برای خودیابی و خودسازی و نهایتاً وضعیت "پیوست" به وضع مطلوب است.