برای دانشجویانم

دانشگاه آزاد اسلامي تهران مركزي – دانشكده مطالعات رسانه – علوم ارتباطات اجتماعي

خلاصه مباحث كلاس درس < دين ورسانه هاي جمعي> ترم مهر 98-99

بخش  اول

دوشنبه ها ساعت 1440 -1620 اتاق 1804

مدرس:سيد محمود نجاتي حسيني ( خراساني )

nejati.hosseini@gmail.com   

www.for-mystudents.blogfa.com

telegram.me/@smnejatihosseini

Cell phone 0912-2045262

  ***

[اشاره]

ارائه مباحث تخصصي در حوزه "دين – رسانه" آن هم درسطح كارشناسي – سطح مباحث پايه - مستلزم اين است كه مدرس هم زمان بتواند ايده هاي نظري مرتبط با "رسانه ديني" religious media  و "دين رسانه اي"  mediated religion را با داده هاي پژوهشي مربوط به طرز كار رسانه ديني و دين رسانه اي در سطح  پلات فرم ها ( فرم تكنولوژيكي – برنامه اي رسانه اي ) وژانرهاي ( فرم و محتواي برنامه هاي رسانه اي ) رسانه – دين به دانشجويان انتقال دهد.

به اين منظور دراين درس ، مدرس تلاش نموده است تا وفق ملاحظات تئوريك و هم چنين ظرفيت يافته ها و داده هاي پژوهشي مرتبط با " رسانه – دين "درايران كنوني تركيبي ازمباحث نظري و داده ها و يافته هاي پژوهشي را دركلاس با دانشجويان به بحث و گفتگو بگذارد. بنابراين آن چه درادامه خواهيد ديد الگو ومدلي درسي در كلاس براي عرضه اين مباحث تخصصي است كه به مثابه يك فرايند( مراحل منتظم ومرتب كه متوالي بايد ارائه شوند ) ديده شده است .

[  مدل و طرح درس ]

*[مدل مبنايي اين تدريس، در نوشته پيشين من با عنوان  طرح  درس  ومتون تخصصي :" دين و رسانه هاي جمعي "( كارشناسي علوم اجتماعي – گرايش ارتباطات اجتماعي - ترم مهر1397 )  درهمين وبلاگ درسي آمده است ].

وفق اين  طرح درس مباحث خاصي از "دين ورسانه هاي جمعي" براي دانش جويان كارشناسي علوم اجتماعي – گرايش ارتباطات اجتماعي تدوين و مبناي تدريس قرار گرفته است. به منظورتقويت دانش اجتماعي و رسانه اي دانشجويان در زمينه تخصصي مرتبط با اين درس  شامل:"دين – رسانه " ؛" دين رسانه اي " و" رسانه ديني " چند كتاب تخصصي مطرح( فارسي شده ) نيز با مشخصات زير به دانشجو معرفي شده است .

1. استوارت .ام.هاور و نات لاندباي ( ويراستار ) (1389 ) رسانه ،دين و فرهنگ ، مسعود عليايي نيا، تهران، سروش .
2. استوارت .ام.هاور( 1388 ) دين درعصررسانه ، علي عامري مهابادي، فتاح محمدي ، اسماعيل اسفندياري  ، قم، مركز پژوهشهاي اسلامي صداو سيما .
3. سيد حميد رضا قادري و حسين عميد ( گردآورنده ) دين و رسانه ، گروه مترجمان ، قم، دانشگاه اديان و مذاهب.
4. دانيل استوت ( ويراستار) (1388 ) برگزيده دانشنامه  دين ، ارتباطات و رسانه ، به همت گروه مترجمان، به كوشش سيد حميد رضا قادري .

[ مدل  يك ؛ مدل مفهومي تحليلي درس :  دين رسانه اي و رسانه ديني ]

مدل  مفهومي تحليلي اين درس ،  دين رسانه اي ورسانه ديني  است .لذا هدف تئوريك و رپاتيك مدرس اين بوده است   كه  يك توصيف  تحليلي از  نحوه بازتاب / بازنمايي دين  و دين داري در رسانه ؛ مستند به نظريه هاي  دين رسانه اي  و رسانه ديني ارائه  دهد .در بحث ازدين– رسانه نحوه بازتاب  REFLEXIVITY(نمايش واقعيت  دين و دين داري) و بازنمايي  REPRESENTATION (يعني نشان دادن رسانه اي شده همراه با تغييروتعابيروتحريف) دين و دين داري در رسانه ها محوري ترين بحث است.

دراين زمينه نيز لازم بود ه است  تا موضوعات محوري و مساله مند زيردركلاس به صورت مختصر و مفيد آن مورد بحث قرار گيرد:

1- چگونه دين در خدمت رسانه قرار مي گيرد ( نظريه دين رسانه اي ).

2- چگونه رسانه در خدمت دين قرار مي گيرد(نظريه رسانه ديني) .

3- نحوه معرفي ماهيت دين و پديده دين داري در رسانه ها( معرفي دين به صورت سنتي، مدرن ، پست مدرن، پوپولار ، هيبريدي ).

4- توصيف طرزكارپلات فرم هاي دين رسانه اي و رسانه ديني ( راديوي ديني ، تلويزيون ديني ،سينماي ديني،موسيقي ديني،تئاترديني،ادبيات ديني،مطبوعات ديني،سايت هاي ديني ، وبلاگ هاي ديني ، شبكه هاي اجتماعي مذهبي و...) .

5- توصيف سازوكاراجتماعي فرهنگي دين رسانه اي و رسانه ديني( آموزش ديني ، اطلاع رساني ديني ، دانش سازي ديني ، تبليغ و ترويج ديني ،هويت سازي ديني ، فروم و گفتگوي ديني ، اجتماع سازي ديني ، تبادل تجربيات ديني ، امكان انجام مناسك ديني و...).

 6- توصيف ژانرهاي دين رسانه اي و رسانه ديني (سخنراني مذهبي ، انيميشن مذهبي ، ويدئوكليپ مذهبي، بازي كامپيوتري مذهبي،مناسك مذهبي،شعر خواني مذهبي ، مناظره ها ي مذهبي ،مداحي ، نوحه خواني ، فيلم و سريال مذهبي ، مستند مذهبي ، موسيقي مذهبي ،رقص هاي آييني و...) .

7- تحليل مسايل و چالش هاي دين رسانه اي و رسانه ديني در بازتاب يا بازنمايي و باز نمايش دين داري و امرديني( مسايل فني / ادبي/ هنري / ايدئولوژيكي / سياسي ).

[ مدل  دو ؛ مدل مفهومي تحليلي درس : برداشت الاهياتي فلسفي اجتماعي  از دين  و دين داري]

مدل دوم  مباحث درس دين ورسانه  هاي جمعي  مدلي است چند دانشي مبتني بر الاهيات ، فلسفه دين و جامعه شناسي دين .اهميت اين مدل به اين خاطر است كه اجازه مي دهد ابعاد متكثر وو تودرتوي امرديني، دين ورزي،دين گرايي و دين داري از جنبه هاي وجودي اجتماعي فرهنگي آن به صورت  هم زمان و هم لحظه اي مورد تامل قرار گفته و از نگاه تك بعدي به اين پديده مهم  يعني امر ديني نيز پرهيز شود.زين روي اتخاذ ديدگاه هاي تخصصي مطرح  در دين پژوهي جهاني معاصر يعني الاهيات ، فلسفه دين و جامعه شناسي دين دراين مدل تدريس مبنا قرار گرفته است .

1. ارائه يك  برداشت جامع از دين RELIGION؛ مستند به متون دين پژوهي

با توجه با اين كه طيف گسترده اي ازتعابيرو تعاريف اعم از تخصصي و عاميانه از دين وجود دارد  كه مي تواند مزاحم مبحث دين – رسانه باشد ، لذا دراولين گام با استناد  به متون دين پژوهي تلاش مي شود تا: سنخ شناسي تخصصي از تعابير دين به دانشجو ارائه شود؛ سپس نسبت رسانه با اين تعابيرديني نيز مشخص شود؛     آن گاه مسايل ومناقشات ناشي ازورود رسانه به حوزه " تعريف دين"  در "صنايع رسانه اي" مختلف ( فيلم، موسيقي ، سايت هاي اينترنتي، شبكه هاي ماهواره اي ،راديو، تلويزيون، مطبوعات ، كتاب ،شبكه هاي اجتماعي و...) بحث شود.

ازاين لحاظ بايد به 5 برداشت مهم ومطرح از حيث دانش هاي تخصصي مرتبط با بحث ( جامعه شناسي دينSOCIOLOGY OF RELIGION  والاهياتTHEOLOGY ) توجه نمود كه در كلاس براي  دانشجويان نيز قابل فهم باشد .اين ها عبارتند از :

الف- برداشت سنتي ازدين دراديان ابراهيمي(احكام الاهي پيامبران براي تامين سعادت دنيوي واخروي بشريت  و تجلي آن درعبادات و مناسك دين داران).

ب- برداشت فرهنگي ازدين درانسان شناسي(هرگونه حس معنويت وارتباط با متافيزيك وامرمقدس كه بر زندگي فردي و جمعي موثراست) .

پ- برداشت فلسفي– الاهياتي ازدين(هرگونه نظام معرفتي – عقيدتي متصف به صفات عقلاني و ايماني مرتبط با امرمقدس؛خداوند؛متافيزيك كه برزندگي معنوي فرد موثر است).

ت- برداشت علمي اجتماعي ازدين(هرگونه نظام ارزشي واعتقادي درجامعه كه مبناي زيست معنوي اعضاي جامعه است) .

*[دراين زمينه اين منبع مقدماتي و مبنايي ( نينيان اسمارت،1389 ،دين پژوهي،سيد سعيد رضا منتظري واحمد شاكرنژاد، قم، نشراديان) بسيار مناسب براي دانشجويان است]  

2. ارائه يك  برداشت جامعه شناختي ازدين داري RELIGIOSITY؛ مستند به جامعه شناسي دين

با توجه به اين كه رسانه ها - هم به خاطر ظرفيت فني كه دارند و هم توان فرهنگي هنري ادبي محدودي  كه واجد آن هستند - صرفا مي توانند  فقط " تجليات عيني دين" ونه خود " ماهيت حقيقي دين " رانشان دهند(خواه به صورت بازتاب واقعي يا بازنمايي تغيير شكل داده شده واحتمالا تحريف شده)لذا بهتر است مبحث"دين داري" كه تجلي عينيت يافته دين است نيزبه دانشجو انتقال داده شود.به اين منظوَرتعريف پايه دين داري كه در ادبيات جامعه شناسي دين – يعني دانش تخصصي مرتبط با دين داري اجتماعي فرهنگي – آمده است مي تواند بهترين و مناسب ترين تعبيربراي بحث " دين – رسانه " باشد.ازاين حيث الگوي عملياتي زيربراي دين داري مبنا قرارمي گيرد:

الف- باورهاي پايه ديني BELIFES( ازاعتقادبه خداوند،تا اعتقاد به رستاخيز،قيامت،بهشت وجهنم، شيطان ، فرشتگان ، پيامبران و...) .

ب- شعاير،عبادات ومناسك فردي و جمعي RITUALS( از مراسم جمعي مانند زيارت، حج، تعزيه، تا عبادات فردي مانند دعا،روزه، نماز و ....) .

پ- تجربيات ديني  EXPREINCES ( حس مواجهه شخصي دين داران با امور معنوي و حس اين كه اين مواجهه روي ان ها تاثير گزار بوده است مانند خواب ديدن قديسين، شفا يافتن، الهام گرفتن و...) .

ت-  دانش ديني KNOWLEDGE ( اطلاعات مذهبي پايه اي كه لازم است دين داران درباره خداوند، دين ، پيامبران، قديسين، تاريخ دين و... داشته باشند) .

ث- اخلاقيات ديني MORALITY (تاثيرعملي دين داري بررفتارهاي فردي وجمعي دين داران مانند ايثار، انفاق ، صداقت، خيرخواهي ، نوع دوستي و...) .

 [هفت تز درباره دين رسانه اي و رسانه ديني ]

1. رسانه ها ميانجي دين – فرهنگ هستند .
2. ميانجي گري رسانه ها درانتقال معاني ديني به فرهنگ  و جامعه و برعكس آن در 4 فرمت صورت مي گيرد : بازخواني re-reading(تفسيرامرديني و زندگي ديني به زبان هنري ادبي فني رسانه)؛ بازتابيreflecting (توصيف امر واقع ديني و واقعيت دين داري به زبان هنري ادبي فني رسانه)؛ بازنمايي representation ( تفسير رسانه اي دين  به همراه تغيير داد ن و تحريف آن ) ؛ بازتوليدي reproduction ( كمك به تقويت وتوسعه وتعميق امرديني در پهنه زماني و مكاني با استفاده از زبان هنري ادبي فني رسانه) .
3. منطق رسانه ديني و دين رسانه اي مبتني بر ترازهاي فرهنگ معاصر و جهان شمول كنوني است و لذا در سه سطح مي تواند به انتقال معاني ديني و امرديني و دين داري منجر شود و مقتضيات و شئونات هر سطح نيز متفاوت است و لذا در هر سطح دين رسانه اي و رسانه ديني به طرزي خاص عمل مي كند:سطح رسانه اي فرهنگ  ديني  محلي مانده  ؛ سطح رسانه اي فرهنگ  ديني  شده؛ سطح رسانه اي فرهنگ ديني جهاني محلي شده .
4. منطق فرهنگ  و رسانه سايبري شده با استفاده از فضاي اينترنتي مي تواند شكل هاي متنوعي از دين داري را موجب شود كه رايج ترين شكل هاي آن به صورت دين اينترنتي ؛ دين آنلاين ؛ دين شبكه اي شده اي است .
5. مهم ترين خصايص دين اينترنتي عبارت است از:�سرزمين زدايي از دين،جهان شمول كردن دين داري ،به هم نزديك كردن اديان و دين داران ، ايجاد گمنامي براي كا ربران ديني ،روحانيت زدايي از دين ، عمل سازي ديني بدون مناسك واقعي، ترويج و تبليغ و اموزش و اطلاع رساني ديني بدون محدوديت،دسترس پذيرتر كردن تجربه ديني انلاين ، شكستن مرزهاي انحصارگرايي در تفسير امرديني ، گسترش مرزهاي بي ديني و بي خدايي و سكولاريزم �. 
6. دين رسانه اي ورسانه ديني با متغيرهاي مهم هويت سازي و هويت يابي مدرن و پست مدرن و فمنيستي و مردم پسند پيوند خورده اند.به طوري كه ميتوان شاهد كثرت گرايي رسانه اي شده امرديني از حيث شكل بندي هاي زيربود : دين داري زنانه دررسانه ؛ دين داري قوميتي نژادي در رسانه ؛ دين داري نسلي در رسانه ؛ دين داري تين ايجرها دررسانه .
7. اقتصاد سياسي رسانه از طريق تحميل منطق پول و سرمايه  توانسته بازار دين را نيز فتح كند به طوري كه در حال حاضر صنعت فرهنگي دين با صنايع خلاق رسانه اي گره خورده است  و طيف گسترده اي از كالاهاي ديني در قالب � فيلم ديني ، موسيقي ديني ، انيميشن ديني ، بازي كامپيوتري ديني ، رمان ديني � براي مخاطبان در سنين مختلف در بازاررسانه اي عرضه شده است.

***