خلاصه مقاله"بازخوانی انتقادی ادبیات ایرانی تاریخ تفکراجتماعی دراسلام"- همايش انجمن جامعه شناسي ايران
بازخوانی انتقادی "ادبیات ایرانی تاریخ تفکراجتماعی دراسلام"
سیدمحمود نجاتی حسینی(خراساني )a
چکیده
مساله ومضمون" تفکراجتماعی دراسلام" که مقصود معرفتی (و البته بیشتر عقیدتی و رتوریک ) آن فهم میراث فکری تمدن اسلامی ودرک بخشی ازماهیت زیست اجتماعی درجامعه ایران است؛دیری است که جزو برنامه مطالعات دانشگاهی (آموزشی و پژوهشی)ما قرارگرفته است.
اکنون این برنامه به حجمی معتنابه ازادبیات تخصصی(کتاب،مقاله،ژورنال)ذیل چندعنوان(تاریخ تفکر اجتماعی دراسلام و ایران،متفکران اجتماعی مسلمان،اندیشه های اجتماعی مسلمین) دست یافته است.دراین ادبیات اما آن چه کم تر گزارش و توصیف و تشریح شده است: ((ماهیت اندیشه ایرانی اجتماعی مسلمین؛ماهیت امراجتماعی در زیست جهان اسلامی ازمنظر متفکران مسلمان ؛ ماهیت نسبت اندیشه های اجتماعی متفکران مسلمان با تمدن ایرانی دوران سنت و کلاسیک اسلامی ایرانی؛ ماهیت استعداد اندراج اندیشه اجتماعی مسلمین دردانش اجتماعی و نظریه اجتماعی معاصر؛ و پتانسیل تئوریک اندیشه اجتماعی مسلمین برای کمک به فهم جامعه شناسی تاریخی اسلام وایران))است.
bزین سبب به نظرما یحتمل تنها رویه معرفتی که می توان آن را برای ایضاح روشمند و نظریه مند این ابهامات سود جست؛"بازخوانی انتقادی ادبیات تاریخ تفکراجتماعی دراسلام " است که برای رعایت اقتصاد پژوهش ما صرفا ژانرایرانی آن را به عنوان نمونه برگزیده ایم.
(1 ) مقدمه
طرح مساله و ضرورت
مساله ومضمون" تفکراجتماعی دراسلام" که مقصود معرفتی (والبته بیشتر عقیدتی و رتوریک )آن فهم میراث فکری تمدن اسلامی ودرک بخشی ازماهیت زیست اجتماعی درجامعه ایران است؛دیری است که جزو برنامه مطالعات دانشگاهی(آموزشی و پژوهشی) ما قرارگرفته است.اکنون این برنامه به حجمی معتنابه ازادبیات تخصصی(کتاب،مقاله،ژورنال)ذیل چندعنوان(تاریخ تفکراجتماعی دراسلام وایران،متفکران اجتماعی مسلمان،اندیشه های اجتماعی مسلمین) دست یافته است.
دراین ادبیات اما آن چه کم تر گزارش و توصیف و تشریح شده است:((ماهیت اندیشه ایرانی اجتماعی مسلمین؛ماهیت امراجتماعی در زیست جهان اسلامی ازمنظر متفکران مسلمان ؛ ماهیت نسبت اندیشه های اجتماعی متفکران مسلمان با تمدن ایرانی دوران سنت و کلاسیک اسلامی ایرانی؛ ماهیت استعداد اندراج اندیشه اجتماعی مسلمین دردانش اجتماعی و نظریه اجتماعی معاصر؛ و پتانسیل تئوریک اندیشه اجتماعی مسلمین برای کمک به فهم جامعه شناسی تاریخی اسلام وایران))است.b
زین سبب به نظرما یحتمل تنها رویه معرفتی که می توان آن را برای ایضاح روشمند و نظریه مند این ابهامات سود جست؛"بازخوانی انتقادی ادبیات تاریخ تفکراجتماعی دراسلام " است که برای رعایت اقتصاد پژوهش ما صرفا ژانرایرانی آن را به عنوان نمونه برگزیده ایم.Y
روش شناسی و منابع داده ها
روش اصلی این جستار و کاوش"مطالعه اسنادی" باتکیه بر رویه"مرورنظام یافته" وتکنیک" تحلیل محتوای کیفی"است.به این منظور "منابع داده های" ما نمونه هایی ازکتاب هایی است که به این مضمون وبه این عنوان (تاریخ تفکراجتماعی دراسلام و ایران ) اختصاص یافته است.
یافته های اصلی ما دراین جستارفشرده و محدود عمدتا شامل تزهایی درخصوص نحوه و ماهیت نارسایی معرفتی ادبیات موجود "تاریخ تفکر اجتماعی دراسلام وایران" ازحیث ابهامات گفته شده در بالا است. ضمن آن که درسنتز بحث نیز تلاش خواهیم نمود که تزهای راهبردی برای تنظیم خط سیر مطالعه بهینه و مثمرثمرتر ادبیات" تاریخ تفکر اجتماعی دراسلام وایران" ازلحاظ ایضاح ابهامات معرفتی پیشین گفته هم عرضه شود .
رویه و ساختار بحث
ما برای محدود نمودن دایره بحث به مضامین مرتبط ترواصلی مقاله صرفا به چند موضوع خواهیم پرداخت. ابتدا مروری فشرده برموضع ووضع روایت گری عام وخاص"اندیشه ورزی اجتماعی" ازمنظرتاریخی اجتماعی خواهیم داشت؛ سپس واکاوی توصیفی ازمندرجات متن های نمونه مورد بررسی خواهیم داشت؛ وآن گاه نکته های انتقادی بر این متون ارائه خواهیم داد؛ نهایت امردرسنتز بحث نیزبه چند تبصره بسنده خواهیم نمود.
a استادیارجامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی
(مدیربخش جامعه شناسی دین- موسسه مطالعات وتحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران). www.isr.ut.ac.ir www.for-mystudents.blogfa.com
nejati.hosseini@gmail.com nejati.hosseini@iscs.ac.ir
(0912-2045262 ) cell phone
b تجربه زیسته و مرتبط نگارنده دراین عرصه معرفتی (آموزشی و پژوهشی) به عنوان مدرس دانشگاهی دروس " اندیشه های اجتماعی متفکران مسلمان" ، " فلسفه علوم اجتماعی " ،" تاریخ تکوین علوم اجتماعی" و " جامعه شناسی دین" در پردازش این دغدغه و پرداختن به این مضمون بسی موثر بوده است .
Y نمونه های ادبیاتی مورد بررسی ما دراین مقاله صرفا چند متن منبع برای کلاس های درس"تاریخ تفکراجتماعی در اسلام "و عناوین مشابه آن است :
- سمت ( 1389) درآمدی بر جامعه شناسی اسلامی (1 ) گروه مولفان پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ، تهران، انتشارات سمت {فصول 2 و3 : "اندیشه های دینی و باستانی " و "مشرق زمین گاهواره تمدن" / صص 98-318}.
- سمت (1392 )تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام ، گروه مولفان پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ، تهران، انتشارات سمت.
- تقی آزاد ارمکی (1386) تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام : ازآغاز تا دوره معاصر،تهران،انتشارات سروش .
- تقی آزاد ارمکی (1392) اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان :از فارابی تا ابن خلدون،تهران، نشر علم.
- حسین ابوالحسن تنهایی(1389) جامعه شناسی تاریخی نظریه های متفکرین مسلمان (جامعه شناسی و انسان شناسی نزد متفکرین مسلمان)
تهران،انتشارات بهمن برنا{ بخش دوم تا چهارم:" چشم اندازهای انسان شناختی ، چشم اندازهای جامعه شناختی ، چشم اندازهای انسان شناختی در ایران / صص 123-288 }.
بدیهی است بازخوانی انتقادی (که یک فعالیت علمی پژوهشی لازم و متعهدانه است )روی این منابع درسی سودمند درجای خود ، به هیچ روی نافی زحمات قابل تقدیر مولفان محترم این متون نیست . امیدوارم این مولفان محترم ، بر نگارنده منت نهاده و وی را از خطاهای احتمالی به هنگام نقد آثار ذکر شده شان دراین مقاله مطلع نمایند .به طریق اولی ازخوانندگان محترم و مخاطبان گران قدر مقاله نیز چنین تقاضایی درخواست می گردد.
مباحث درسی و کلاسی +گفتگوها و یادداشت ها و نوشتارها : (استفاده با ذکر منبع مجاز است)