بازخوانی از بازنمایی امردینی در رمان دینی فارسی[1]
سید محمود نجاتی حسینی(خراساني) [2]
چکیده
باز نمایی امر دینی ( دین داری و زیست دینی )در رمان مدرن مقوله ایست متاخر. در رمان فارسی نیز امر دینی به نحو خاص خود دیده شده است.خصوصا پس از انقلاب اسلامی 57 به لحاظ حساسیت های عقیدتی نظام سیاسی به امر فرهنگی از نوع دین و دین داری ما شاهد بروز و ظهور ژانر خاصی از رمان نویسی ادبی عقیدتی با مضامین و دغدغه های دینی به عنوان رمان دینی هستیم. زین سبب در این مقاله به طور اخص به نحوه بازنمایی امر دینی در رمان ها ی فارسی مطرح پرداخته شده است . با بازخوانی این رمان ها ی به اصطلاح دینی می توان به چالشها و پارادوکسهای مواجهه ادبی با دین ودین داری در رمان نویسی فارسی پس از انقلاب اسلامی 57 پی برد.
برای بسط و پیگیری این مساله لازم است تا چند پرسش رامبنای پژوهشمان قراردهیم:اول- رمان دینی، مفهوم خداوندونسبت متعامل انسان- خداوند را چگونه صورت بندی نموده است؟دوم- دررمان دینی،مقوله دین چگونه معرفی شده است؟سوم- خود دین داری چگونه وصف شده است؟چهارم- سوژه های دین دار/نا دین دار با چه ویژگی هایی توصیف شده اند؟.
کلید واژه
باز نمایی امر دینی/ مواجهه ادبی با امر دینی / رمان دینی / رمان فارسی
مقدمه
امردینی وجهی مهم از سپهرزندگی روزمره درجهان مدرن است.درامردینی مهم ترین مولفه ،نسبت خدا – انسان است که متعلق بحث الاهیات سنتی نیزهست.به تبع این،وضع دین داری وشان انسان برای خداوند ومتقابلا نحوه لحاظ مقام خداوندبرای انسان هم مندرج درامردینی است.به این معنا امر دینی the religiousness رامی توان منطقا ، البته برحسب امرواقع آن در بافتار فرهنگی اش ، یک مفصل بندی معرفتی عقیدتی از نسبت انسان- خدا- دین – فرهنگ دانست.
درحالی که بازتابی امردینی درالاهیات های سنتی ادیان ابراهیمی(یهودی،مسیحی اسلامی)صرفا ازمنظرعقیدتی– دینی ناب راجع به نسبت خداوند– انسان صورت می گیرد؛اما بازنمایی نسبت انسان- خدا- دین– فرهنگ عمدتا در دانش هایی غیر الاهیاتی تکوین یافته است.منظورما اندراج امردینی دررسانه(مجله دینی،رادیوو تلویزیون دینی،سایتهای اینترنتی دینی)؛هنر(تصویرنگاری دینی،سینمای دینی،موسیقی دینی،نمایش دینی)؛ادبیات(شعر ورمان دینی) وعلوم اجتماعی(انسان شناسی و جامعه شناسی دین)است.
با این وصف اما درمقاله حاضرصرفا به بازنمایی امردینی درادبیات،آن هم تنها دررمان دینی،خواهیم پرداخت.به این دلیل مهم که درزیست جهان مدرن ژانررمان ونوول(داستان کوتاه وبلند)همانند ژانرهای رسانه ادبیات وهنر عمدتا تاثیرگزارترو پر مخاطب تراز ژانرهای علمی اند.لذا مساله این است که دررمان دینی این بازنمایی نسبت انسان- خدا- دین– فرهنگ چگونه صورت گرفته است.
برای بسط و پیگیری این مساله لازم است تا چند پرسش رامبنای پژوهشمان قراردهیم:اول- رمان دینی، مفهوم خداوندونسبت متعامل انسان- خداوند را چگونه صورت بندی نموده است؟دوم- دررمان دینی،مقوله دین چگونه معرفی شده است؟سوم- خود دین داری چگونه وصف شده است؟چهارم- سوژه های دین دار/نا دین دار با چه ویژگی هایی توصیف شده اند؟.
از حیث روش شناختی نیز برای تدارک دیدن پاسخ های تجربی مناسب برای این پرسش ها،لاجرم ازروش تحلیل ثانویه سودخواهیم جست.به این منظور،ضمن استفاده ازیک گونه شناسی چندمعیاری، ما با استناد به "مطالعات مرتبط با رمان دینی فارسی" این داده هارا ، برحسب تحلیل محتوای کیفی،به عنوان مطالعه موردی مبنای پژوهش قرار داده ایم.
***
(1 ) یک مرور کتاب شناختی : فضای رمان دینی فارسی
[1] ) صورت اولیه این نوشتاردر سخن رانی نگارنده با عنوان " انسان در رمان دینی" درموسسه شهرستان ادب shahrestanadab.com www. (تهران- 6 بهمن 1394 ) ارائه شده است.به این وسیله از مدیریت محترم موسسه وهمکارانشان به لحاظ فراهم نمودن این فرصت وتقویت بحث وگفت گوهای مثمرثمرپیرامون "مساله رمان دینی" سپاس گزاری می شود.از دوست وهمکارعزیزم دکترمحمدرضاجوادی یگانه(دانشیارجامعه شناسی دانشگاه تهران) نیز به خاطر پیشنهاد اولیه موضوع" انسان دررمان دینی" نیزبسی سپاس گزارم.
[2] ) عضو پیوسته پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی(وزارت علوم،تحقیقات وفناوری)
Cell phone 0912-2045262
مباحث درسی و کلاسی +گفتگوها و یادداشت ها و نوشتارها : (استفاده با ذکر منبع مجاز است)