برای دانشجویانم

[گونه‌شناسی تنوع تجربه‌های دین‌ورزی دربافتار ایران اسلامی:یک مرور انسان‌شناختی- جامعه‌شناختی ]

خلاصه مقاله به همایش انجمن فلسفه دین ایران- اردیبهشت 1402

***این خلاصه مقاله به لحاظ اختلاف نظرعلمی مولف با هیات محترم داوران همایش در مجموعه خلاصه مقالات همایش درج نشد و لذا در همایش نیز پرزنت نخواهدشد***

یازدهمین همایش – تجربه‌های دینی و معنوی | انجمن علمی فلسفۀ دین ...

philor.org

https://philor.org › portfolio=یازدهمین-همایش-تجربه‌های-د...

گونه‌شناسی تنوع تجربه‌های دین‌ورزی در بافتار ایران اسلامی: یک مرور انسان‌شناختی- جامعه‌شناختی
سیدمحمود نجاتی حسینی(خراسانی)[1]

دین‌ورزی‌ها[2] (آن‌چه به‌صورت سنتی «دیانت و دین‌داری» می‌نامندش) سپهر جدایی‌ناپذیر زیست فردی و گروهی و جمعی در بافتار تاریخ و فرهنگ و جامعۀ ایران اسلامی است. ازین حیث با وجود رخ دادن تغییرات اجتماعی کوتاه‌مدت ملموس، و تحولات فرهنگی بلندمدت محسوس، در جامعۀ ایران اسلامی، به‌ویژه طی دورۀ پس از انقلاب 57 تا این جا و اکنون ما و خصوصاً از لحاظ تاثیرات «امر مدرن» (مدرنیته و مدرنیسم و مدرنیزاسیون) و به تبع آن نیز تأثیرات امر «پست‌مدرن»، «فمنیستی»، «زندگی روزمره» و «فرهنگ مردم‌پسند» بر امر «دین‌ورزی»، اما هم‌چنان این امرمهم و مقوم (دین و دین‌ورزی) در این جامعه جریان داشته است؛ ولو به‌صورت‌های متنوع و متکثر و متفاوت از هم و حتی گاهی متضاد با یک‌دیگر که شاهد آن هستیم.

بنابراین آن چه از لحاظ جامعه‌شناختی (وجه اجتماعی)[1] و انسان شناختی (وجه فرهنگی)[2] در سپهر «دین ورزی» مورد بحث ما قابل ملاحظه است، وجود یک منحنی سینوسی پویا (منعطف در حال تحول)، پایا (با ثبات و تثبیت شده) و سازا (مؤثر) از دین‌ورزی است. لذا شناخت چرایی و چگونگی این دین‌ورزی‌ها مسئله‌ای است درخور مطالعه و تأمل. مسئله‌ای که در متن – بافتار «مدرنیته و سنت» و دو نمایندۀ مهم آن، «فقه سنتی» و «فرهنگ مدرن» قابل وارسی است.

بنابراین، مقالۀ حاضر به سهم خود به این مسئله، آن هم از دو منظر تخصصی مرتبط با وجوه فرهنگی دین (منظر «انسان‌شناسی دین») و وجوه اجتماعی دین (منظر «جامعه‌شناسی دین») خواهد پرداخت. وفق منطق بحث، «گونه‌شناسی دین‌ورزی‌ها[3] گامی مهم و مبنایی در این حوزه از مطالعه است. سهم و کار و هدف و محتوای مقالۀ حاضر صرفاً در این زمینه خواهد بود.

گونه‌شناسی‌ها در هر زمینۀ تخصصی علمی و به ویژه در حوزۀ گونه‌شناسی فرهنگی و اجتماعی (از جمله موضوع مقالۀ حاضر) به ما کمک می کنند تا شناخت سیستماتیک و متدیک و نظام‌یافته و منتظم‌شده‌ای از اجناس، هستی و هویت‌های اصلی جاری در تاریخ و فرهنگ و جامعه داشته باشیم. تا بهتر بتوانیم تنوعات آماری بی‌حد و اندازه و پراکنده را در فرم‌های اجتماعی منسجم و متحد محدود مندرج کنیم.

از این لحاظ وارسی‌های اولیه، مطالعات اکتشافی و متنی و نیز تأملات دین‌پژوهانۀ نگارنده در خصوص شکل‌های متعدد، متنوع، متکثر و متفاوت و بعضاً متضاد از «دین ورزی» نشان می‌دهد که در حال حاضر در فضای اجتماعی‌فرهنگی ایران اسلامی کنونی (آغاز سدۀ 15 هجری خورشیدی/چارک اول سدۀ 21 میلادی) می‌توانیم شاهد هم‌زیستی و هم‌پایی و حتی هم‌کنشی تعاملی و گاهی تقابلی تعداد زیادی از گونه‌های «دین‌ورزی: سنتی/مدرن/نو پدید/پیوندی» باشیم.

این «گونه‌های دین ورزی» را می‌توان با این برچسب‌های اجتماعی فرهنگی شناسایی و توضیح داد: «دین خویی و دین زیستی/دین جویی و دین پویی/دین پرهیزی و دین گریزی/دین تخریبی و دین تحریفی/ دین ستیزی و دین هراسی و دین زدایی/دین ورزی مردم پسند/دین ورزی زنانه/دین ورزی نوگرا/دین ورزی پیوندی/ دین ورزی دانشگاهی/ دین ورزی حوزوی/ دین ورزی علمی/ دین ورزی حکومتی /دین ورزی اخلاقی ».

واژگان کلیدی: جامعه‌شناسی دین، انسان‌شناسی دین، تجربه‌های دین‌ورزی، گونه‌شناسی فرهنگی اجتماعی، ایران اسلامی، گونه‌های دین‌ورزی.

[1] sociological

[2] anthropological

[3] religiosities typology

[1] دین‌پژوه و مدرس جامعه‌شناسی دین، مدیر گروه دین انجمن انسان‌شناسی ایران (nejati.hosseini@gmail.com)

[2] religiosities