[اخلاق دانشگاهی و مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان]
خلاصه مقاله همایش مسئولیت اجتماعی و دانشگاه - دانشگاه علم و فرهنگ/3 آبان1402
مرکز پایش مسئولیت اجتماعی جهاد دانشگاهی بهشتی
انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی / گروه مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان (ماد)
پانل "مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان : واقعیت ها ، چالشها و راهبردها "
https://csrrasaneh.ir
****************************
اخلاق دانشگاهی،شهروندی دانشگاهی و مسئولیت اجتماعی دانشگاهیانa
سید محمود نجاتی حسینی ( خراسانی)b
خلاصه مقاله
با توجه به این که نهاد مدرن دانشگاه متکفل شناخت حقیقت ، کسب فضیلت ، آموختن دانش و مهارت و تمرین مدنیت و عقلانیت است،لذا درسرزمین-فضای دانشگاهی،جایی که دانشگاهیان[دانشجویان واستادان]در آن زیست میکنند؛دو عامل مهم مسئولیت اجتماعی واخلاق دانشگاهی به هم گره خورده اند.به طوری که هم جامعه و هم اجتماع دانشگاهی متوقع است که:دانشگاهیان تعهدات سازمانی خود را صرفا به آموزش و پژوهش دانشگاهی معطوف نکنند؛بلکه فراتر از آن خود را در تراز هویتی یک شهروند دانشگاهی که دارای مسئولیت نسبت به محافظت از کیان تاریخی فرهنگی معنوی جامعه و هویت اجتماعی اخلاقی علمی دانشگاه است،نیز تصور کنند.
به لحاظ اهمیت این موضوع،این مقاله درباره ماهیت ومکانیزم تحقق چنین نسبتی میان مسئولیت اجتماعی و اخلاق دانشگاهی وشهروندی دانشگاهی است.لذا مقاله درپی آن است که درباره چند مضمون مساله مهم ومرتبط توضیحاتی ارائه دهد:
اول-چه تعبیر مناسب و کاربردی و راهبردی از مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان میتوان داشت؟.
دوم-اخلاق دانشگاهی،که موتورمحرکه مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان است،به چه معنا است؟
.سوم-این دو چگونه به شهروندی دانشگاهی مرتبط میشوند؟.
چهارم– مهمترین سپهرهای دانشگاهی و قلمروهای حوزه عمومی،که درآن مسئولیت اجتماعی دانشگاهی و اخلاق دانشگاهی به هم می پیوندند،کجاست؟.
پنجم-مهمترین چالشهای جامعه ای ودانشگاهی که پیش روی ایفای مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان است،چیست؟.
ششم- با توجه به مقتضیات جامعه شناختی ایران اسلامی و شئونات سازمانی کنونی دانشگاه ایرانی،چه راهبردهایی برای بهینه کردن روند و فرایند ایفای مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان میتوان طرح نمود؟.
نگارنده دراین مقاله،هم برحسب تجربه زیسته اش درسازمان فضای دانشگاه ایرانی و نیز در حد تجربه دانشی اش درمطالعات دانشگاهی[1]،و هم چنین برمبنای سهم مشارکتی خود در پیشبردمسئولیت اجتماعی در دانشگاه[2] و نیز محدوده فهم خود از این مسایل،برای این مسایل و پرسشها،چند بحث را به عنوان پاسخ راهنما طرح می کند؛که میتوان آن ها را در اجتماعات آکادمیکی به بحث و گفتگوی جمعی و نقد ونظر گذاشت.
اول-چه تعبیر مناسب و کاربردی و راهبردی از مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان میتوان داشت؟.
میتوان هرگونه حساسیت اجتماعی به تغییر محیط زندگی ونیز حس تاثیرگذاری مثبت برمحیط زندگی برای تصحیح روال زندگی و بهبود محیط زندگی طبیعی و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی و تعهد و تکلیف اخلاقی به مشارکت فعال و جدی و سازنده در زندگی گروهی و جمعی را به عنوان ماهیت"مسئولیت اجتماعی "لحاظ کرد.این مسئولیت اجتماعی،هنگامی که متوجه دانشگاهیان در دانشگاه و جامعه است،عنوان "مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان "بخود می گیرد.مصداق های مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان میتواند طیف گسترده ای از رفتارها را شامل شود: از دگر انتقادی و خود انتقادی تا روشن گری و اطلاع رسانی صحیح و آگاهی بخشی به دانشگاهیان وافکارعمومی؛و نیز از سیاست پژوهی تا سیاست سازی و مشاوره غیر انتفاعی و نهادسازی و کارگروهی داوطلبانه و مشارکت در انجام امورخیریه در حوزه عمومی و جامعه مدنی .
دوم-اخلاق دانشگاهی،که موتورمحرکه مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان است،به چه معنا است؟.
ما به ارزشهای مثبت و هدایت کننده و سازنده ای که حاکم بر رفتار حرفه ای و مدنی دانشگاهیان و محاط برسازمان فضای دانشگاه است؛و موجب میشود تا دانشگاه ، دانشگاه بماند و اعتبار حرفه ای و علمی و اخلاقی آن به عنوان یک نهاد مقدس در کنار نهاد دین حفظ شود؛و نیز دانشگاهیان،به عنوان افراد فرهیخته جامعه،و مروج معنویت و عقلانیت و مدنیت و اخلاقیت و مشاور امین و خادم جامعه ومردم ، فرد دانشگاهی محسوب شوند؛به عنوان اخلاق حرفه ای و مدنی دانشگاهی نگاه میکنیم.این ها قواعد و هنجارهای فنی حرفه ای فرهنگی اجتماعی برای انجام فعالیتهای دانشگاهی و ابزار بهبود فعالیت دانشگاهیان در محیط دانشگاه از کلاس درس تا میدان پژوهش و لابراتوار و همایشهای علمی ومشاوره و سیاست پژوهی وسیاست گزاری در سطح جامعه و دولت و نهادهای عمومی هستند.مصداق های اخلاق دانشگاهی به این معنا شامل انسان گرایی و علم دوستی و حقیقت جویی و وظیفه گرایی و دقت نظر و کنجکاوی تخصصی و تعهد فردی و امانت داری و دلسوزی و انصاف و صداقت و درست انجام دادن امورآموزش و پژوهش و مشاوره و راهنمایی و سیاست پژوهی است.
سوم-این دو چگونه به شهروندی دانشگاهی مرتبط میشوند؟.
با توجه به این که "شهروندی"به یک معنای فرهنگی اجتماعی و مدنی و حقوقی و سیاسی رایج و متعارف آن در سطح جهانی؛نوعی هویت مدرن و نیز نوع خاصی از احساس وظیفه و تکلیف نسبت به مشارکت فعال و آگاهانه و غیرانتفاعی در جامعه برای بهبود زندگی گروه و وضعیت حوزه عمومی و جامعه مدنی است و لذا این شهروندی نوعی اخلاق مدنی و مسئولیت جمعی را نیز ایجاب می کند؛بنابرین فی نفسه شهروندی حاوی اخلاقیات و مسئولیت پذیری نیزهست.هرچند شهروندی به عنوان یک معادله اجتماعی فرهنگی حاوی"حق و وظیفه"است،با این حال اخلاق شهروندی حکم میکند تا شهروندان بیشتر به ایفای وظایف وتعهدات و تکالیف اخلاقی شان در قبال دیگران احساس مسئولیت کنند،تا این که لزوما به فکر برخورداری از منافع حقوقی و قانونی اشان باشند.ازاین لحاظ"شهروندی دانشگاهی"قلمرویی از شهروندی است که درآن دانشگاهیان رعایت اخلاق دانشگاهی ومسئولیت اجتماعی دانشگاهی - به معنایی که پیشتر گفتیم- را هم در سازمان فضای دانشگاه و هم در سطح جامعه محلی و منطقه ای و بومی و ملی و جهانی به عنوان یک وظیفه شهروندی مدنظر قرار میدهند و آن را نیز اولویت پروژه سیاست زیست فردی و جمعی شان در دانشگاه و در جامعه قرار میدهند.
چهارم-مهمترین سپهرهای دانشگاهی و قلمروهای حوزه عمومی،که درآن مسئولیت اجتماعی دانشگاهی و اخلاق دانشگاهی به هم می پیوندند،کجاست؟.
به نظر میرسد مهم ترین توپوس ها - یعنی فضاهای مهم و موثر و مقوم فرهنگی اجتماعی - که در آن می توان شاهد بروز وظهور مسئولیت اجتماعی دانشگاهی و اخلاق دانشگاهی بود، در سطح دانشگاه عبارتنداز: تدریس گفتگویی انتقادی راهبردی در کلاس درس؛گفتگوی انتقادی راهبردی علمی و بحث در دپارتمان های آموزشی؛بحث اجتماعی فرهنگی وسیاسی حقوقی و اخلاقی معنوی در انجمن های علمی دانشجویی؛دیالوگهای علمی درمحافل علمی و همایشها؛بحث های جمعی راهبردی در انجمن های صنفی دانشجویی و دانشگاهی؛ مباحث علمی در انجمن های علمی رسمی دانشگاهی .اما در سطح جامعه میتوان بروز مسئولیت اجتماعی دانشگاهی و اخلاق دانشگاهی را درانجام پژوهش غیر انتفاعی به نفع مردم و جامعه؛دادن مشاوره غیر انتفاعی به نهادهای مردم مدار؛مشارکت درسازمان های مردم نهاد؛تلاش برای سیاست پژوهی مردم مدار و سیاست سازی مردم گرا ؛ کمک به امور خیریه؛ روشن گری انتقادی راهبردی برای افکارعمومی در حوزه عمومی و فضای مجازی و شبکه اجتماعی و رسانه؛و تلاش برای رعایت حقوق بشرو شهروندی؛کوشش برای حفظ محیط زیست و زیست بوم طبیعی و توسعه پایدار ملاحظه نمود.
پنجم-مهمترین چالشهای جامعه ای و دانشگاهی که پیش روی ایفای مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان است،چیست؟.
به نظرمیرسد با توجه به شرایط کنونی جامعه،از لحاظ جامعه شناختی میتوان چالشهایی را که پیش روی ایفای مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان است را ناشی ازدیالکتیک "ساختار"و"کنشگر"دانست.منظور از "چالشهای ساختاری"،مسایل و مشکلاتی هستند که ناشی از وضعیت نامناسب و نامساعدسیاسی و غلبه جو امنیتی شده بر محیط و سازمان آموزش عالی و دانشگاه برای ایفای درست مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان است.جو دانشگاه به عنوان یک فضای امنیتی اطلاعاتی سیاسی شده تحت مراقبت و یک فضای بازداشتگاهی(به اصطلاح میشل فوکو - فیلسوف اجتماعی پساختارگرا)مانع هر گونه ایفای مسئولیت اجتماعی و شهروندی دانشگاهی است.و اما منظور از "چالشهای کنشگری"، مسایل و مشکلاتی است که ناشی از روحیات فردگرا و محافظه کاری و منفعت جویی فردی دانشگاهیان و زیست فردی منزوی دانشگاهی آنان به عنوان یک فرد دانشگاهی متفرد دور از اجتماع است .
ششم-با توجه به مقتضیات جامعه شناختی ایران اسلامی و شئونات سازمانی کنونی دانشگاه ایرانی،چه راهبردهایی برای بهینه کردن روند و فرایند ایفای مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان میتوان طرح نمود؟.
همان گونه که دانشمند اجتماعی برجسته امیل دورکیم(1857 -1917 م )به درستی تذکرداده است، از لحاظ جامعه شناختی مسایل اجتماعی راه حل اجتماعی و علمی دارند و نه راه حل ایدئولوژیک و غیر علمی .بنابراین با توجه به ماهیت جامعه شناختی چالش های ساختاری و کنشگری که مانع ایفای "مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان در دانشگاه و جامعه"میشود؛ راه حل کارشناسی معقول و علمی و سازنده و کاربردی و راهبردی نیز رفع همین موانع مزبور است .
کلیدواژه
مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان/چالشهای ساختار و کنشگر/اخلاق دانشگاهی/شهروندی دانشگاهی.
[1] به نمونه نگاه شود به :
*نجاتی حسینی ، سید محمود( 1396) تبار شناسی کلاس درس دانشگاهی درایران : تجربه های تاریخی وتجربه های زیسته،تهران، موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی(وزارت علوم، تحقیقات وفناوری )./ شهروندی دانشگاهی ایران،تهران، موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی (وزارت علوم ، تحقیقات وفناوری ).
- نجاتی حسینی ، سید محمود( 1399) از شهروندی مدنی تا شهروندی دانشگاهی ،جستار منتشره در سایت خبرگزاری مهر،29 شهریور 1399 ، قابل دسترسی اینترنتی در لینک زیر :
https://www.mehrnews.com/news/5027433
-نجاتی حسینی ، سید محمود (1401) شهروندی دانشگاهی درایران چگونه است ؟، یادداشت منتشره در سایت خبرگزاری کتاب ایران( ایبنا)، 3 فروردین 1401 ، قابل دسترسی اینترنتی در لینک زیر :
https://www.ibna.ir/fa/note/319617
[2] به نمونه نگاه شود به :
*نجاتی حسینی، سید محمود(1402) تجربه های مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان ، از سلسله نشست های آنلاین "انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی"(#CASRAA)؛ "گروه مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان درفضای مجازی (ماد)"، وبینار دوم،جمعه 14 مهر 1402 ،ساعت 21 تا 23 در فضای گوگل میت / خلاصه بحث - قابل دسترسی اینترنتی در لینک های زیر :
https://t.me/smnejatihosseini/7192
https://t.me/smnejatihosseini/7193
https://t.me/smnejatihosseini/7194
a این مقاله برای ارائه به همایش زیر تدوین شده است :
[همایش ملی مسئولیت اجتماعی؛ دانشگاه و صنعت / مرکز پایش مسئولیت اجتماعی وفرهنگی – سازمان جهاد دانشگاهی شهید بهشتی / تهران : دانشگاه علم و فرهنگ/ 4 شنبه3 آبان ماه 1402-ساعت 800 تا 1800 / پانل مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان :واقعیتها ، چالشها، راهبردها ]
b پژوهشگرمطالعات دانشگاهی/عضو شورای راهبری گروه مجازی ماد(مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان )انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی.
https://wwwfor-mystudents.blogfa.com
cell phone (98)912-204-52-62
مباحث درسی و کلاسی +گفتگوها و یادداشت ها و نوشتارها : (استفاده با ذکر منبع مجاز است)