[رسانه دینی و دین رسانه ای درحوزه عمومی]
خلاصه مقاله به همایش انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات - ابان 1402
[«سیاست های رسانه ای درایران:رویکردها و مسایل»-انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات/ تهران – اول آذر1402-دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران]
https://irancsca.ir/2023/11/15715
***توضیح : مقاله در فهرست پرزنت های همایش قرار نگرفت .
رسانه دینی و دین رسانه ای در عرصه عمومی:
برخی ملاحظات تاریخی- تجربی و روشی-نظری a
سیدمحمود نجاتی حسینی (خراسانی )b
خلاصه بحث
در مدرنیته کنونی ،هم در جوامع غربی و هم جوامع جهان اسلام از جمله جامعه ایران اسلامی کنونی، پیوندجامعه شناختی مهم وموثری میان"دین– رسانه" در "حوزه عمومی" واقعی و مجازی برقرار شده است؛که مصداق های رسانه ای و اجتماعی فرهنگی آن هم پلات فرم هایی مانند شبکه های ماهواره ای دینی،سایت های دینی،شبکه های اجتماعی دینی و پایگاههای اطلاع رسانی وخبری دینی است؛و هم نمونه های ممثل آن ژانرهای دینی مانند هنر و ادبیات دینی،موسیقی دینی، فیلم دینی، بازیهای کامپیوتری دینی، ویدئوکلیپهای دینی، انیمیشن های دینی و تئاتر دینی است.
روی هم همه این شکل بندی های رسانه ای در عرصه عمومی واقعی و مجازی منجر به این شده که ما شاهد پیدایی دو رخ داد جامعه شناختی مهم درعرصه عمومی واقعی و مجازی باشیم:"دین-در- رسانه" ،یا آن چه "دین رسانه ای" می نامیم ، و"رسانه- در- دین" ،یا آن چه "رسانه دینی"،می خوانیم .
از این لحاظ مساله – پرسش محوری مقاله ما به یک معنای موسع«چیستی – چرایی– چگونگی ماهیت تکوین و مکانیزم توسعه و تحول و نتایج استقرار دین رسانه ای و رسانه دینی در عرصه عمومی واقعی و مجازی »است.دراین مقاله توضیح مساله وپاسخ این پرسش به صورت توصیفات تاریخی – تجربی و روشی و نظری ممکن شده است .
اما تعبیر ما از "عرصه عمومی"مرتبط با امر دینی دراین مقاله،وفق دانش مطالعات فرهنگی و رسانه،تعبیری است موسع و معتبر در مطالعات جامعه شناختی دینی،انسان شناسی دین و هم چنین مطالعات فرهنگی دین .به این معنا عرصه عمومی هم در شکل واقعی آن در جامعه وفضاهای اجتماعی و فرهنگی آن و هم به صورت مجازی آن در شبکه های اجتماعی و اینترنت و پلات فرم هایی مانند تلگرام ،اینستاگرام، توییتر(سابق)وایکس(لاحق)قرار میدهد:از اجتماعات دینی و جماعت های دینی تا سازمان های دینی و فضاهای دینی.
درهمه این توپوس های جامعه شناختی گفته شده، مواجهه رسانه دینی ودین رسانه ای ، در عرصه عمومی واقعی و مجازی به شرح موصوف در بالا، با دو تیپ اجتماعی مهم است:اول-کنشگران دینی و فعالان دینی رسانه ای؛و دوم- مخاطبان دینی و کاربران رسانه ای.در میدان رسانه ای و عرصه عمومی و بازار امردینی میتوان شاهد کنش تعاملی وتقابلی مهم و موثری میان شبکه به هم پیوسته «تولید کنندگان-توزیع کنندگان – مصرف کنندگان» کالاها و خدمات رسانه دینی و دین رسانه ای بود.
اما در مقاله حاضر تعبیر ما از"امردینی "که در رسانه دینی و دین رسانه ای تبلور می یابد، برگرفته از الگوی مطرح در جامعه شناسی دین وانسان شناسی دینی است:این که تجلی امر دینی در عرصه عمومی و جامعه به صورت اجتماعی فرهنگی آن شامل:باور دینی(بعد ذهنی)،رفتار دینی(بعد عملی)، مناسک و شعایر دینی (بعد جمعی)تجربه دینی(بعد تجربی)،دانش دینی(بعد شناختی)و اخلاق دینی(بعد پیامدی)است .
در این زمینه هم ایده های نظری و هم داده های تاریخی و یافته های تجربی مورد بحث در این مقاله که مرتبط با موضوع اند؛نشان میدهند که خدمت رسانی فرهنگی اجتماعی و کارکرد معنوی عقیدتی معرفتی "رسانه دینی"به عنوان میانجی انتقال امردینی-به ویژه درانتقال معاني ديني به عرصه عمومی واقعی و مجازی به صورت وصف شده دربالا - در پنج فرمت رسانه ای شده مهم صورت مي گيرد:
اول-بازخوانيre-reading،یعنی تفسيرامرديني وزندگي ديني به زبان هنري ادبي فني رسانه؛دوم-بازتابيreflexing ، به معنای توصيف آیینه وار و واقع گرای امرديني وواقعيت دين داري به زبان هنري ادبي فني رسانه؛سوم-بازنمايي re-presentation،یعنی تفسير رسانه اي دين به همراه تغيير دادن و ودست کاری معنایی آن؛ چهارم-بازتوليدre-production،یعنی كمك به تقويت وتوسعه وتعميق امرديني در پهنه زماني و مكاني با استفاده از زبان هنري ادبي فني رسانه.
پنجم- هم چنین در همین سویه و با توجه به اقتضائات تجربی که منجر به پیوند دیالکتیکی میان رسانه دینی و دین رسانه ای باعرصه عمومی ودرعرصه عمومی ازطریق مکانیزم های«بازاندیشی،بازتابی،بازنمایی، بازتولید» می شود،ما شاهد شکل گیری یک عملکرد رسانه ای مهم دیگر نیز در جهان رسانه دینی و دین رسانه ای در عرصه عمومی مدرن کنونی هستیم.
منظور ما شکل گیری رخ داد "بازاندیشی"reflecting ،است، که به معنای تاثیر پذیری رسانه دینی ازتحولات و تغییرات اجتماعی فرهنگی سیاسی در عرصه عمومی و واکنش نشان دادن رسانه دینی به این دگرگونی ها به صورت تغییر در مانیفست رسانه دینی و سیاست های دین رسانه ای و محتواهای دینی و رسانه ای است.درحقیقت بازاندیشی به این معنا منجر به تغییر نگاه و روال و روند برنامه سازی های رسانه دینی برای برقراری یک ارتباط رسانه ای موثر ، به روز و کارآمد با عرصه عمومی واقعی و مجازی می شود.
هم چنین مقاله ما نشان میدهدکه چرا و چگونه دین رسانه ای شده و به ویژه ژانر"دین اینترنتی"،توانسته است در عرصه عمومی استقرار و پویایی و پایایی و سازایی و کارایی خود را حفظ کند.ازاین منظر مقاله ما نشان میدهد که چرا و چگونه تجلی امردینی رسانه ای شده در"عرصه عمومی مجازی"از طریق «دسترسی پذیری سریع و آسان ورایگان به فرآورده های فرهنگی دینی وخدمات دینی؛مرززدایی ازدین گرایی؛دموکراتیک شدن بحث وگفتگوی اعتقادی وانتقادی ورادیکال درباره امر دینی؛تقویت هویت گمنامی کاربران درفضاهای دینی؛و جهانی شدن بازار تولید و مصرف وتوزیع و مبادله کالاها و خدمات دینی»محقق میشود.یعنی آن چه که در عرصه عمومی واقعی فیزیکی جهان دینی،کم تر میسر و ممکن است .
کلید واژه ها
عرصه عمومی؛ رسانه دینی؛ دین رسانه ای؛ دین اینترنتی؛ امردینی؛مطالعات فرهنگی دین .
a تدوین شده جهت ارائه به همایش :
[«سیاست های رسانه ای درایران:رویکردها و مسایل»-انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات/ تهران – اول آذر1402-دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران]https://www.jcsc.irhamayesh.iaocsc@gmail.com
b مدیر گروه مطالعات فرهنگی دین – انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات.
https://for-mystudents.blogfa.com
0912-204-52-62 cell phone (98)
مباحث درسی و کلاسی +گفتگوها و یادداشت ها و نوشتارها : (استفاده با ذکر منبع مجاز است)